Phân tích bài Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi siêu hay

Nguyễn Trãi là một nhà thơ và nhà văn hóa kiệt xuất của dân tộc Việt Nam, người đã để lại một di sản văn học đồ sộ. "Cảnh ngày hè" là một trong những tác phẩm nổi bật của ông. Trong bài viết này, chúng tôi xin gửi đến bạn đọc bài phân tích Cảnh ngày hè. Mời các bạn cùng theo dõi!

Phân tích bài cảnh ngày hè có chọn lọc - mẫu 1 

Nguyễn Trãi là một nhà thơ nổi bật trong nền văn học Việt Nam, người luôn sống hòa mình với thơ ca, thiên nhiên và con người. Trong thời gian từ quan về ở ẩn tại Côn Sơn, ông đã sáng tác nhiều tác phẩm thơ đặc sắc, trong đó có bài số 43 thuộc chùm thơ "Báo kính cảnh giới". 

Tác phẩm "Cảnh ngày hè" là một bức tranh sống động về mùa hè, kết hợp giữa vẻ đẹp thiên nhiên, phong cảnh sinh hoạt thường ngày và những tâm sự sâu kín của tác giả về vận mệnh đất nước.

Ngay từ những câu thơ đầu, Nguyễn Trãi đã phác họa một bức tranh mùa hè rực rỡ, tràn đầy sức sống, cùng không khí náo nhiệt, tươi vui của cuộc sống đời thường.

"Rồi, hóng mát thuở ngày trường"

Câu thơ mở đầu thể hiện sự thư thái, ung dung khi tận hưởng ngày hè của một con người thoát khỏi những vướng bận đời thường. Chữ "rồi" như nhấn mạnh sự nhàn hạ của nhà thơ. Tuy nhiên, dường như ẩn sau đó là một tiếng thở dài đầy suy tư. Trong một câu thơ của thời Đường từng viết:

"Lục thu âm nồng hạ nhật trường"

Thật đặc biệt, trong thơ Nguyễn Trãi xuất hiện cụm từ "thuở ngày thường" mang ý nghĩa sâu sắc. Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh ông lui về ở ẩn, tránh xa chốn quan trường đầy cám dỗ. 

Nhờ vậy, nhà thơ có cơ hội tận hưởng trọn vẹn vẻ đẹp của ngày hè. Nhưng liệu ý thơ này chỉ đơn thuần là những cảm nhận về thời gian, hay còn ẩn chứa những tâm tư, nỗi niềm mà nhân vật trữ tình gửi gắm vào khung cảnh mùa hè rực rỡ sức sống?

"Hoè lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương".

Chỉ với ba câu thơ ngắn gọn, Nguyễn Trãi đã vẽ nên một bức tranh ngày hè sống động với những gam màu rực rỡ, mang đậm nét đặc trưng của mùa hè. Trong bức tranh ấy, màu xanh mát của tán hòe như làm dịu đi cái nắng gay gắt. Kèm theo đó là sắc đỏ của thạch lựu trước hiên nhà và màu hồng thắm của ao sen, lan tỏa hương thơm ngào ngạt.

Nếu như trong các tác phẩm thơ cổ, màu sắc thường mang nét trầm buồn, thì thơ của Ức Trai lại là một sự phá cách đầy độc đáo. Những hình ảnh trong thơ ông không còn là bức tranh ảm đạm, tiêu điều, mà thay vào đó là khung cảnh tươi vui, tràn đầy sức sống. 

Đó không chỉ là sức sống của thiên nhiên mà còn là nhịp sống mạnh mẽ ẩn sâu trong mỗi sự vật, được nhà thơ thể hiện qua những động từ mạnh mẽ như "đùn đùn", "phun". Hình ảnh ao sen không chỉ khơi gợi vẻ đẹp thanh khiết mà còn gợi lên hương thơm ngát lan tỏa khắp không gian, làm bức tranh mùa hè thêm phần sống động.

Hình ảnh thạch lựu đỏ trong thơ Nguyễn Trãi cũng gợi liên tưởng đến những tác phẩm nổi bật khác như trong thơ Nguyễn Du với câu: "Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông," hay trong Hồng Đức Quốc Âm Thi Tập.

"Nước nồng sừng sực đầu rô trỗi"

Tất cả những hình ảnh đó đều chung một điểm, miêu tả sự nóng bức, ngột ngạt của mùa hè. Nhưng trong thơ Nguyễn Trãi, mùa hè hiện lên thật khác biệt, tràn ngập sắc xanh mát lành. Phải chăng, nhà thơ đã mở rộng tâm hồn, đón nhận những nhịp sống quanh mình, để cảm nhận và nhìn thấy sức sống mãnh liệt ẩn chứa trong từng sự vật?

"Lao xao chợ cá làng ngư phủ

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương".

Không chỉ tái hiện màu sắc, Nguyễn Trãi còn giúp người đọc cảm nhận được những âm thanh sống động của cuộc sống. Những âm thanh ấy làm cho thiên nhiên vào buổi chiều tà không còn ảm đạm mà trở nên đầy sức sống. 

Bằng cách đảo các tính từ như "lao xao", "dắng dỏi" lên đầu, nhà thơ đã làm nổi bật sự náo nhiệt, phá tan bầu không khí hiu quạnh thường thấy trong cảnh chiều muộn.

Hình ảnh phiên chợ là minh chứng rõ ràng nhất cho nhịp sống con người, với tiếng cười nói, người mua kẻ bán trong không gian yên bình. Đây là biểu hiện của sự sống động và nhịp thở của đời thường mà nhà thơ hướng lòng mình tới. 

Tiếng ve kêu, một âm thanh quen thuộc của mùa hè, vang lên như một bản nhạc tự nhiên mà đất trời ban tặng. Nếu trong thơ Nguyễn Khuyến, mùa hè thường hiện lên với sự oi ả, tĩnh lặng, thì ở thơ Nguyễn Trãi, mùa hè lại được miêu tả như một bức tranh tràn đầy sức sống, ngay cả vào buổi chiều tà. 

Một không gian bình yên nhưng đầy nhựa sống, mang đậm tinh thần lạc quan và sự gắn bó với cuộc sống thường nhật.

"Tháng tư đầu mùa hạ

Tiết trời oi ả

Tiếng dế kêu thiết tha

Đàn muỗi bay tơi tả".

Sự khác biệt này bắt nguồn từ cách Nguyễn Trãi và Nguyễn Khuyến cảm nhận mùa hè. Nguyễn Trãi nhìn thiên nhiên qua lăng kính của sức sống tràn đầy trong tâm hồn, từ đó khắc họa một bức tranh mùa hè tươi mới, đầy nhựa sống. 

Trong khi đó, Nguyễn Khuyến lại mượn cảnh ngày hè để gửi gắm tâm sự, trải lòng trước cuộc đời. Dẫu sống giữa bình yên, không vướng bận, nhưng tận sâu thẳm trong lòng Ức Trai vẫn luôn đau đáu một nỗi lo lớn lao dành cho dân, cho nước, thể hiện tinh thần trách nhiệm và tình yêu đất nước mãnh liệt.

"Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng

Dân giàu đủ khắp đòi phương".

Tác giả mang hoài bão về một thời kỳ thái bình, thịnh trị như thời Đường Ngu, khát khao mượn cây đàn Ngu cầm để gảy nên khúc Nam Phong ngợi ca cảnh đất nước hưng thịnh. Hoặc có lẽ, đó là những ước mơ về một tương lai ấm no, hạnh phúc cho muôn dân. 

Dù nhìn nhận theo hướng nào, bài thơ cũng làm nổi bật tấm lòng yêu nước sâu sắc của Nguyễn Trãi. Những vần thơ giản dị, mộc mạc được cất lên từ một trái tim chân thành, một con người luôn cháy bỏng tình yêu nước thương dân, đặt lợi ích quốc gia lên trên hết mọi điều.

Với thể thơ thất ngôn xen lục ngôn, nhịp điệu đa dạng, linh hoạt, bài thơ thể hiện sự phá cách độc đáo khi sử dụng những hình ảnh thiên nhiên sống động qua các động từ mạnh. Điều này làm cho bức tranh ngày hè trở nên tràn đầy sức sống. Đọc bài thơ, người ta không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp tươi mới của cảnh sắc thiên nhiên mà còn thấy được tấm lòng cao cả, yêu nước thương dân của nhà thơ.

Bằng ngòi bút giàu cảm xúc, Nguyễn Trãi như chèo lái chiếc thuyền tâm hồn mình qua từng câu thơ, gửi gắm trọn vẹn tình yêu thiên nhiên và cái đẹp. Những sự vật dưới ngòi bút của ông như hồi sinh, sống động hơn bao giờ hết. 

Đồng thời, người đọc còn nghe được tiếng lòng, tiếng yêu cuộc sống, yêu quê hương da diết của thi nhân, thể hiện một tâm hồn lớn lao và nhân ái.

Phân tích nhân vật ông Hai trong truyện ngắn Làng của Kim Lân hay

Phân tích bài thơ Thiên Trường Vãn Vọng ý nghĩa siêu hay

Phân tích bài cảnh ngày hè có chọn lọc - mẫu 2

Nguyễn Trãi, một nhà thơ và nhà văn hóa lớn của dân tộc Việt Nam, đã để lại một di sản văn học đồ sộ. Qua các tác phẩm của ông, chúng ta cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách cao quý của một danh nhân. 

Vẻ đẹp ấy hiện diện trong hầu hết các sáng tác, đặc biệt là bài thơ "Cảnh ngày hè", nơi ông gửi gắm tình yêu thiên nhiên và tấm lòng sâu nặng vì dân, vì nước.

Nguyễn Trãi, hiệu Ức Trai, không chỉ là một nhà chính trị tài ba mà còn được vinh danh là danh nhân văn hóa thế giới. Sau khi từ quan, ông lui về ở ẩn, tận hưởng cuộc sống thanh bình. 

Trong thời gian này, ông đã sáng tác nhiều bài thơ, nhưng đáng tiếc phần lớn đã bị thất lạc. "Cảnh ngày hè", bài thơ số 43 trong chùm thơ "Bảo kính cảnh giới", là một trong những tác phẩm tiêu biểu còn lại, thể hiện tài năng và tâm hồn thanh cao của Nguyễn Trãi.

"Rồi hóng mát thuở ngày thường

Hoè lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương

Lao xao chợ cá làng ngư phủ

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương

Dẽ có ngu cầm đàn một tiếng

Dân giàu đủ khắp đòi phương".

Bài thơ "Cảnh ngày hè" được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, gồm bốn phần rõ ràng: đề, thực, luận, kết. Ngay từ câu thơ đầu, Nguyễn Trãi đã khéo léo phác họa một bức tranh thiên nhiên, mang đến cho người đọc cảm nhận rõ nét về không khí mùa hè với những hình ảnh sống động, tràn đầy sức sống. 

Những nét vẽ tinh tế ấy không chỉ khơi gợi vẻ đẹp của mùa hè mà còn mở đầu cho một tác phẩm giàu ý nghĩa, vừa gắn bó với thiên nhiên vừa gửi gắm tâm sự sâu kín của nhà thơ.

"Rồi, hóng mát thuở ngày thường"

Cụm từ "Rồi hóng mát" gợi lên hình ảnh một thi nhân trong khoảnh khắc nhàn rỗi, thư thái tận hưởng gió mát ngày hè. Nhà thơ tinh tế nhận ra sự đặc trưng của mùa hè với ngày dài đêm ngắn, được thể hiện qua cụm từ "thuở ngày trường." 

Câu thơ như khéo léo giới thiệu hoàn cảnh thưởng thức sự an nhàn, nhưng dường như là một sự nhàn rỗi bất đắc dĩ.

Chữ "rồi" được đặt riêng trong câu thơ, như muốn nhấn mạnh sự rảnh rang của nhà thơ vào một ngày hè không vướng bận, nhưng khi đọc kỹ hơn, người ta cảm nhận được một tiếng thở dài kín đáo ẩn sau. Có lẽ những tâm tư, nỗi niềm sâu kín của nhà thơ đang chờ được bộc lộ qua những câu thơ tiếp theo.

"Hoè lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương".

Chỉ với ba câu thơ ngắn gọn, Ức Trai đã dựng nên một bức tranh mùa hè rực rỡ, tràn đầy sắc màu sống động. Mỗi sự vật xung quanh đều mang sức sống mãnh liệt, cùng nhau khoe sắc, tỏa hương. 

Tán lá xanh mát của cây hoè, sắc đỏ rực của hoa lựu, và những đóa sen hồng lan tỏa hương thơm dịu nhẹ, tất cả hòa quyện tạo nên không gian đầy sức sống. Các hình ảnh được nhà thơ khéo léo sắp xếp từ cao xuống thấp, ở mỗi tầm nhìn, thiên nhiên đều hiện lên trong trạng thái tràn trề nhựa sống. 

Một loạt động từ mạnh như "đùn đùn," "phun," "giương" càng làm nổi bật sức sống ẩn chứa bên trong từng sự vật.

Khác với thơ của nhiều nhà thơ thế hệ trước thường gắn liền với những màu sắc trầm buồn, u ám và cảnh vật thiếu sức sống, Nguyễn Trãi đã thoát khỏi lối mòn đó. Trong thơ ông, bức tranh thiên nhiên không chỉ rực rỡ sắc màu mà còn tràn đầy sinh khí. Điều đặc biệt ở Nguyễn Trãi là khả năng thổi hồn vào những sự vật vô tri vô giác, khiến chúng trở nên sống động, tràn đầy sức sống và cuốn hút người đọc.

"Lao xao chợ cá làng ngư phủ

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương"

Nếu như ở trên, Nguyễn Trãi miêu tả vẻ đẹp thiên nhiên độc đáo, thì hai câu thơ tiếp theo lại khắc họa sự náo nhiệt của cuộc sống. Hình ảnh chợ làng – một nét đặc trưng quen thuộc của làng quê Việt Nam – hiện lên trong thơ ông vào lúc chiều tà "tịch dương". 

Nhưng trái ngược với vẻ ảm đạm thường thấy, những âm thanh từ chợ cá "lao xao" và tiếng ve râm ran đã xua tan bầu không khí u buồn. Hai từ láy "lao xao," "dắng dỏi" được đảo lên đầu câu càng làm nổi bật sự sống động, náo nhiệt, phá vỡ sự quạnh hiu.

Hình ảnh chợ cá với âm thanh của người mua, kẻ bán và những tiếng cười nói rộn ràng là biểu tượng cho sự sống giản dị, gần gũi. Nhà thơ không chỉ quan sát mà còn hướng tâm hồn về cuộc sống, cảm nhận bằng tất cả các giác quan của mình. 

Tiếng ve – âm thanh đặc trưng của mùa hè – vang lên như bản nhạc rộn ràng, trầm bổng, gợi lên một nhịp sống sôi động, tiếp diễn ngay cả khi ngày dần tàn. Ý thơ như đang diễn tả một cuộc sống tràn đầy sức sống, không ngừng sinh sôi.

Nếu trong bức tranh mùa hè của Nguyễn Trãi, ta cảm nhận được sự sống dâng trào và nhịp điệu rộn ràng của thiên nhiên và con người, thì mùa hè trong thơ Nguyễn Khuyến lại mang một vẻ oi nồng, tĩnh lặng và u uất hơn. Sự đối lập này phản ánh hai cách cảm nhận mùa hè khác biệt, nhưng đều sâu sắc và đầy ý nghĩa.

"Tháng tư đầu mùa hạ

Tiết trời thực oi ả

Tiếng dế kêu thiết tha

Đàn muỗi bay tơi tả"

Những câu thơ diễn tả sự nhộn nhịp của cuộc sống con người là sự gợi ý mong ước của Nguyễn Trãi

"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng

Dân giàu đủ khắp đòi phương"

Bài thơ ra đời trong bối cảnh xã hội suy thoái, khi những nguyện vọng cao đẹp của Nguyễn Trãi dường như trở nên vô nghĩa. Hai câu thơ kết bài chính là tiếng lòng sâu kín của nhà thơ, mượn hình ảnh điển tích đàn Ngu cầm của vua Nghiêu Thuấn để gợi lên một ước mơ về cuộc sống nhân dân an cư lạc nghiệp, đất nước thái bình thịnh trị. 

Dù sống giữa thiên nhiên yên bình, nhưng trong lòng Nguyễn Trãi chưa bao giờ thực sự nhàn nhã; ông luôn đau đáu nỗi lo vì nước, vì dân, khát khao một cuộc sống không còn chiến tranh, nơi nhân dân được hưởng trọn sự bình yên và no đủ.

Những lời thơ giản dị, mộc mạc nhưng chất chứa sự chân thành của một trái tim luôn cháy bỏng tình yêu nước. Ức Trai đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên trên hết, với mong mỏi cao cả rằng sự thanh nhàn của thiên nhiên phải đi đôi với sự no ấm, bình yên của nhân dân. 

Kết cấu bài thơ mở đầu và kết thúc tương ứng, tạo nên một mạch cảm xúc liền lạc và đầy ý nghĩa.

Bằng việc sử dụng ngôn ngữ sinh động, hình ảnh giàu tính biểu tượng cùng những động từ mạnh diễn tả nội lực từ bên trong sự vật, Nguyễn Trãi không chỉ vẽ nên một bức tranh mùa hè sống động mà còn gửi gắm những cảm xúc chân thật từ tận đáy lòng. 

Cảnh ngày hè là một sáng tạo độc đáo trong cách thể hiện hình thức thơ và sử dụng ngôn ngữ. Tấm lòng yêu nước thương dân của nhà thơ khiến người đọc không khỏi cảm phục và biết ơn những cống hiến to lớn của ông cho dân tộc.

Cảnh ngày hè không chỉ là bức tranh thiên nhiên tươi đẹp mà còn chứa đựng tâm tình sâu sắc của Nguyễn Trãi. Dù muốn thoát tục để ngắm nhìn ánh hoàng hôn, nhưng vẻ đẹp thiên nhiên xung quanh đã lay động tấm lòng ông, khiến ông muốn hòa mình vào niềm vui cuộc sống. 

Đó không phải là sự lẩn tránh thực tại, mà là sự phản chiếu tâm hồn yêu đời, trân trọng cuộc sống, dùng niềm vui thiên nhiên để xoa dịu những muộn phiền trong lòng.

Bài viết cùng chủ đề:

20+ Mẫu phân tích người lái đò sông đà hay nhất được chọn lọc

Bài phân tích Đất nước hay nhất được chọn lọc

Tổng hợp các bài phân tích Tây Tiến hay nhất được chọn lọc

10+ Bài phân tích Việt Bắc hay nhất được chọn lọc