Phân tích bức tranh tứ bình trong bài thơ Việt Bắc siêu hay

Bức tranh tứ bình trong bài thơ "Việt Bắc" của Tố Hữu được đánh giá là đỉnh cao nghệ thuật. Đoạn thơ này là sự kết hợp tinh tế giữa nét đẹp của thiên nhiên và nét đẹp nội tâm. Cùng phân tích Bức tranh tứ bình này trong bài thơ "Việt Bắc" của Tố Hữu, nơi thiên nhiên và con người Việt Bắc cùng hòa quyện tạo nên một tuyệt tác. Chi tiết trong bài viết sau đây.

Phân tích bức tranh tứ bình trong bài thơ "Việt Bắc"

"Luồng gió thơ mát lướt qua rừng, qua biển tìm kiếm tiếng nói đặc biệt của mình." Trong lĩnh vực nghệ thuật, cái độc đáo luôn được coi trọng và không thể chấp nhận sự sao chép một cách mù quáng bởi "bình thường là cái chết của nghệ thuật". 

Mỗi họa sĩ, nhà thơ phải tìm cho mình một con đường riêng biệt, không đi theo vết xe đổ của người khác và cũng không lặp lại chính mình. Chỉ khi ấy, tác phẩm mới có thể gắn bó sâu sắc trong lòng người xem, người đọc, và nghệ sĩ mới có thể khắc ghi tên mình vào dòng chảy vĩnh cửu của thời gian. 

Chính vì vậy, Tố Hữu luôn có một vị thế rất riêng trong giới thi nhân với những sáng tạo nghệ thuật đầy phá cách. Bài thơ "Việt Bắc" là một minh chứng rõ nét, nhất là qua bức tranh tứ bình, phần thơ được coi là điểm nhấn nghệ thuật của tác phẩm, với việc miêu tả cảnh sắc và con người Việt Bắc qua từng câu thơ, lời nói về thiên nhiên lại tiếp nối lời nói về con người, một sự gắn kết chặt chẽ. 

Thơ Tố Hữu đã dùng cách thể hiện bằng bộ tranh tứ bình - một phương thức phổ biến trong nghệ thuật cổ điển.

Mở đầu cho đoạn thơ là lời khẳng định về nỗi nhớ da diết và tình cảm thủy chung của người ra đi dành cho quê hương Việt Bắc:

Ta về mình có nhớ ta

Ta về ta nhớ những hoa cùng người

Sợi nhớ, sợi thương hòa quyện vào nhau, đan xen như tiếng gọi 'ta - mình' của những đôi lứa đang yêu, khiến cho giọng điệu thơ trở nên tha thiết, nao lòng như những khúc hát giao duyên của ngày xưa. Đây chính là chất trữ tình và tinh thần dân tộc trong thơ của Tố Hữu.

Điệp khúc "ta về" bắt đầu cho hai câu thơ như mở ra những suy tư, tâm tư của người đi xa. Vẻ đẹp của những câu thơ ấy là hình ảnh "hoa cùng người", liệu rằng con người có phải là một đóa hoa trong vườn hoa Việt Bắc không, hay hoa chỉ là biểu tượng cho sắc đẹp thiên nhiên của Việt Bắc, còn con người là toàn thể bà con nơi đây, dù vất vả lam lũ nhưng vẫn đậm đà chất phác. 

Hoa và người lúc quấn quít, lúc tách biệt, nhấn mạnh sự độc đáo, riêng biệt của nơi này. Ta lại bỗng nhớ tới ba lần hình ảnh "hoa" xuất hiện trong bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng. Sự kết nối giữa "hoa" và "người" luôn để lại một ấn tượng sâu sắc trong tâm trí người nghệ sĩ.

Cảnh sắc Việt Bắc hiện lên trong nỗi nhớ của người ra đi là bức tranh thiên nhiên mùa đông với sự phối hợp màu sắc tuyệt đẹp:

"Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi

Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng"

Thiên nhiên Việt Bắc hiện ra làm say lòng người bởi vẻ đẹp trữ tình của núi rừng Tây Bắc. Mùa đông nơi đây, màu xanh của núi rừng bao la trải dài hiện lên đầu tiên. 

Trên nền xanh thẳm ấy, sắc đỏ của hoa chuối rực rỡ đang nở vụt sáng dưới nắng, như những ngọn đuốc lóe lên giữa rừng già, tạo nên bức tranh thiên nhiên với những đường nét và màu sắc tương phản, vừa hài hòa, vừa cổ điển lại vừa hiện đại. 

Sắc đỏ tươi của hoa chuối nổi bật giữa không gian xanh ngát của núi rừng mang đến một không gian tươi mới, ấm áp và tràn đầy sức sống, xóa tan đi vẻ hoang sơ, lạnh lẽo thường thấy của núi rừng. 

Trong bức tranh màu sắc này, màu xanh và màu đỏ luôn là những gam màu ảnh hưởng lớn, dẫn dắt cảm xúc để tạo ra sự nổi bật, tưởng chừng đối nghịch nhưng lại vô cùng hài hòa. 

Chúng cùng nhau tồn tại, bổ trợ lẫn nhau, gắn bó mật thiết như cách mà những người chiến sĩ và nhân dân Việt Bắc luôn đồng hành cùng nhau. Cảnh tượng này khiến ta nhớ tới màu đỏ của hoa lựu trong thơ Nguyễn Trãi:

"Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương"

Từ hình ảnh ấy, mùa đông trong thơ Tố Hữu cũng tràn ngập hơi ấm của mùa hè chứ không phải là không khí lạnh lẽo, hoang vắng hay ảm đạm. Màu đỏ của hoa chuối tỏa sáng như những ngọn đuốc rực rỡ trong đêm tối hay như những tia nắng ban mai, xóa tan cái lạnh giá và mang lại sự ấm áp.

Cùng với vẻ đẹp lấp lánh của hoa chuối là hình ảnh con người vùng chiến khu lên núi làm nương, khai phá đất đai để sản xuất lương thực cho kháng chiến. Trước thiên nhiên hùng vĩ, bao la, con người càng trở nên oai phong, hùng dũng. 

Tố Hữu không chỉ vẽ lên những gương mặt mà còn tập trung vào những chi tiết rực rỡ nhất, như ánh nắng lấp lánh phản chiếu trên lưỡi dao rừng đeo trên lưng. Ở đây, câu thơ không chỉ sử dụng ngôn ngữ thơ mà còn mang ngôn ngữ của nghệ thuật nhiếp ảnh. 

Người chiến sĩ ấy hiện lên ở một độ cao, một tư thế đẹp nhất, "đèo cao", thể hiện sức khỏe, sự mạnh mẽ và khả năng chủ động như đang chinh phục đỉnh cao, chủ quyền núi rừng, tự do làm chủ đất nước. Tinh thần này từng được thể hiện trong thơ của Nguyễn Đình Thi:

"Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta"

Đây là tư thế tự chủ, đầy tự hào và vững vàng giữa nắng vàng, bầu trời rộng lớn và rừng núi bạt ngàn. Con người ấy đã trở thành điểm nhấn, trở thành hồn của bức tranh mùa đông Việt Bắc.

Thêm vào đó, hình ảnh "dao gài thắt lưng" còn phản ánh vẻ đẹp trong lao động của người Việt Bắc, có hơi ấm của nắng, có sự năng động của con người, tất cả hòa quyện tạo nên một vẻ đẹp thi vị, thơ mộng.

Bức tranh mùa đông dần nhường chỗ cho mùa xuân đến với sức sống mới của cỏ cây và hoa lá, của muôn loài đang dần thức giấc sau một mùa đông dài. Mùa xuân đến là quy luật tất yếu của thiên nhiên, nhưng chính quy luật đó cũng mở ra cho con người cơ hội ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên độc đáo. Không gian mùa xuân ở Việt Bắc bừng sáng trong sắc hoa mơ:

Ngày xuân mơ nở trắng rừng

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang

"Rừng trắng" được viết bằng cách sử dụng phép đảo ngữ, và từ "trắng" ở đây được dùng như một động từ để nhấn mạnh màu sắc. Màu trắng chiếm ưu thế, phủ lên tất cả mọi màu xanh của lá, làm sáng bừng cả khu rừng bởi sắc trắng mơ màng, bâng khuâng và dịu mát của hoa mơ. 

Động từ "nở" mang lại sức sống của mùa xuân lan tỏa khắp nơi, đầy sức sống. Đây không phải là lần đầu tiên Tố Hữu viết về sắc trắng ấy, bởi vào năm 1941, Việt Bắc cũng đã chào đón Bác Hồ trở về trong sắc trắng của hoa mơ:

"Ôi sáng xuân nay xuân bốn mốt

Trắng rừng biên giới nở hoa mơ

Bác về lặng im con chim hót

Thánh thót bờ lau vui ngẩn ngơ"

Mùa xuân trở nên rực rỡ hơn bởi sự xuất hiện của hình ảnh con người đang "chuốt từng sợi giang". Đây là công việc đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ đến từng chi tiết. Biết bao sản phẩm thủ công tinh xảo đã được tạo ra từ đôi bàn tay của người dân vùng cao nơi đây. Sự khéo léo này đã được nhà thơ Y Phương nhắc đến trong bài thơ "Nói với con":

"Người đồng mình thương lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát."

Sau một mùa xuân trong trẻo, nhẹ nhàng, và lãng mạn, con người hiện lên một cách tự nhiên trong công việc hàng ngày. Từ "chuốt" cùng hình ảnh trong thơ đã thể hiện rõ bàn tay khéo léo, linh hoạt, tỉ mỉ và chăm chút. Đây cũng chính là biểu hiện của phẩm chất cần cù, siêng năng, chịu khó của người dân Việt Bắc.

Trong bức tranh tứ bình về Việt Bắc, nhiều người cho rằng mùa hè là mùa đẹp nhất bởi sự kết hợp giữa hình ảnh và âm thanh, thỏa mãn cả thị giác lẫn thính giác, đẹp bởi sự hòa quyện giữa vẻ đẹp cổ điển và hiện đại, tạo nên một chuỗi vận động liên tục:

Ve kêu rừng phách đổ vàng

Nhớ cô em gái hái măng một mình

Tiếng ve kêu làm không gian ngày hè trở nên rộn ràng, náo nhiệt và vui vẻ. Tiếng ve gọi mùa hè một cách tinh tế, không chỉ biểu lộ sự chuyển giao thời gian từ mùa xuân sang hè mà còn thể hiện sự chuyển màu của thiên nhiên. 

Trong thơ ca, nhiều nhà thơ đã thể hiện sự vận động của thời gian qua sự thay đổi màu sắc. Một ví dụ là Xuân Diệu trong bài thơ "Đây mùa thu tới":

"Trong vườn sắc đỏ rũa màu xanh"

Hay đó là Nguyễn Bính trong bài "Tương tư"

"Ngày qua ngày lại qua ngày

Lá xanh nhuộm đã thành cây lá vàng"

Nếu từ "rũa" thể hiện quá trình dần dần xâm nhập, làm màu đỏ bào mòn màu xanh, thì từ "nhuộm" lại miêu tả quá trình đó đã hoàn thành, còn từ "đổ" cho thấy sự chuyển đổi nhanh chóng, đồng loạt từ màu xanh sang màu vàng. Cánh rừng Việt Bắc trở nên lung linh, lộng lẫy bởi sắc vàng trải dài, kiêu sa và đầy ấn tượng.

Phân tích nhân vật Tràng truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân

Phân tích Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng hay nhất

Hình ảnh cô gái "hái măng một mình" là tâm điểm của bức tranh mùa hè. Cách gọi "cô em gái" nghe rất thân mật và gần gũi, như thể là anh chị em ruột thịt trong gia đình vậy. 

Cô gái đó đang "một mình" miệt mài trong công việc "hái măng", âm thầm và lặng lẽ đóng góp cho cuộc kháng chiến từ những việc làm bình dị, nhỏ bé. Đó là những con người giản dị mà cao cả, "Không ai nhớ mặt đặt tên. Nhưng họ đã làm ra Đất Nước". (Nguyễn Khoa Điềm)

Khép lại bức tranh tứ bình là khung cảnh mùa thu tươi đẹp:

"Rừng thu trăng rọi hòa bình

Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung"

Không phải ngẫu nhiên mà bức tranh tứ bình trong thơ Tố Hữu lại phá vỡ trật tự thông thường, không tuân theo trình tự thời gian bốn mùa xuân, hạ, thu, đông mà lại bắt đầu với mùa đông và kết thúc bằng mùa thu. 

Điều này được xem là bản tóm tắt bằng thơ của chín năm kháng chiến, trong đó mùa đông đại diện cho quá khứ, là thời điểm khởi đầu của cuộc kháng chiến với nhiều khó khăn, thách thức và mùa thu là thời điểm hiện tại, là thời điểm chiến thắng của cuộc kháng chiến oanh liệt, hào hùng.

Mùa thu được miêu tả với vầng trăng tròn sáng, ánh sáng dịu nhẹ mang lại cảm giác thanh bình, yên ả. Đó là ánh trăng của hòa bình, niềm vui, và hạnh phúc lan tỏa. Ánh trăng còn như thấu hiểu tâm tình con người, hòa mình vào niềm vui chiến thắng của nhân dân.

Mùa thu ngọt ngào, trọn vẹn bởi "Tiếng hát ân tình thủy chung" trong cảm xúc "nhớ ai" của người ra đi. "Tiếng ai" vang vọng như tiếng lòng của người dân Việt Bắc, những con người dù khó khăn lam lũ nhưng không quên tình nghĩa sâu đậm, sống anh dũng không nản lòng. 

Tiếng hát âm vang giữa núi rừng dưới ánh trăng thanh bình, thơ mộng như tô điểm thêm cảm xúc vui sướng, phấn khởi, hân hoan của người dân trong ngày chiến thắng.

Đoạn thơ tái hiện một bức tranh tứ bình rất đặc trưng của Việt Bắc. Mỗi mùa đều đẹp và mang một diện mạo riêng, vừa truyền thống mà cũng rất mới mẻ, hiện đại. Bên cạnh đó là vẻ đẹp của những con người nơi đây, dù nghèo khó nhưng chăm chỉ, chịu đựng, sống tình nghĩa, thủy chung, kiên định với cách mạng.

Bài viết cùng chủ đề:

20+ Mẫu phân tích người lái đò sông đà hay nhất được chọn lọc

Bài phân tích Đất nước hay nhất được chọn lọc

Tổng hợp các bài phân tích Tây Tiến hay nhất được chọn lọc

10+ Bài phân tích Việt Bắc hay nhất được chọn lọc