5+ Mẫu phân tích bài thơ qua Đèo Ngang hay nhất được chọn lọc

Bài thơ "Qua Đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan là kiệt tác tả cảnh ngụ tình trong văn học trung đại. Với tám câu thất ngôn bát cú, tác giả khắc họa bức tranh thiên nhiên đượm buồn, đồng thời bộc lộ nỗi cô đơn và tâm tư sâu lắng. Mời bạn cùng theo dõi các mẫu phân tích dưới đây để có hướng viết cho mình.

Phân tích bài thơ qua Đèo Ngang -  mẫu 1

Bà Huyện Thanh Quan là một trong những nữ thi sĩ tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam. Dù số lượng tác phẩm còn lại không nhiều, nhưng bà đã để lại dấu ấn sâu sắc với bài thơ "Qua Đèo Ngang", một kiệt tác tả cảnh ngụ tình, phản ánh nỗi lòng của người phụ nữ trí thức thời phong kiến. Tác phẩm được sáng tác khi bà đang trên đường vào kinh đô Huế nhận chức, chứa đựng tâm trạng buồn thương, cô đơn và nỗi niềm hoài niệm.

"Bước đến Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa"

Hai câu mở đầu đã mở ra một không gian và thời gian nghệ thuật đậm chất thơ trung đại. Buổi chiều tà – khoảnh khắc giao thoa giữa ngày và đêm – vốn là thời điểm quen thuộc trong thơ Bà Huyện Thanh Quan. Không gian mênh mông, bao la, nhưng lại tràn ngập sự tĩnh lặng đến nao lòng. Hình ảnh thiên nhiên được khắc họa qua từ "chen" vừa gợi sức sống mãnh liệt, vừa nhấn mạnh nét hoang dại, vô trật tự của cảnh vật nơi đây. Tất cả làm nổi bật vẻ hiu quạnh của miền sơn cước này.

"Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà"

Những bóng dáng con người xuất hiện thưa thớt, nhỏ bé trong không gian bao la chỉ càng tô đậm thêm nỗi cô liêu. Nghệ thuật đảo ngữ nhấn mạnh sự ít ỏi, rời rạc: "lom khom," "lác đác" cùng các từ chỉ số lượng "vài," "mấy" đã khắc họa một thế giới mênh mông nhưng vắng lặng đến hoang vu.

Cảnh sắc đèo Ngang dẫu đầy đủ các yếu tố "sơn thủy hữu tình" như núi, sông, tiều phu, chợ, nhưng qua lăng kính tâm trạng của tác giả, bức tranh ấy hiện lên đầy trống vắng, khắc khoải.

Đến bốn câu cuối, nỗi niềm của tác giả được bộc lộ rõ hơn:
"Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia"

Âm thanh chim cuốc, chim đa đa vang lên như tiếng vọng của nỗi nhớ nước, thương nhà. Tài năng sử dụng từ ngữ của bà đạt đến độ tinh tế khi lồng ghép cách chơi chữ: "cuốc" đồng âm với "quốc" (nước), "gia" gợi nhớ "nhà." Những âm thanh này không chỉ đơn thuần tả thực mà còn gợi lên nỗi niềm sâu lắng, khắc khoải trong lòng tác giả.

Hai câu kết như một lời tự sự trĩu nặng cảm xúc:
"Dừng chân đứng lại: trời, non, nước
Một mảnh tình riêng ta với ta"

Trong không gian bao la, "trời," "non," "nước" lại như chia lìa bởi những dấu phẩy, phản ánh tâm trạng rời rạc, lạc lõng của chính tác giả. Đại từ "ta" lặp lại nhấn mạnh sự cô đơn tuyệt đối, khi bà chỉ còn một mình đối diện với "mảnh tình riêng" giữa thế giới bao la.

Bài thơ không chỉ độc đáo về nội dung mà còn là một kiệt tác nghệ thuật. Sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật với niêm luật chặt chẽ, ngôn từ trau chuốt, nghệ thuật đảo ngữ và chơi chữ tài tình, Bà Huyện Thanh Quan đã khéo léo vận dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình để bộc lộ tâm trạng.

Qua "Qua Đèo Ngang," người đọc cảm nhận rõ nỗi nhớ quê hương, nỗi buồn hoài cổ và tâm trạng cô đơn của tác giả. Tác phẩm là sự kết hợp tinh tế giữa chất cổ điển của Đường thi và nét dân dã, gần gũi của thơ Việt Nam, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng hậu thế.

Phân tích bài thơ qua Đèo Ngang -  mẫu 2

Xã hội phong kiến xưa thường ràng buộc, chèn ép tự do của người phụ nữ, khiến họ phải sống dựa dẫm, không thể làm chủ bản thân. Ngày nay, xã hội hiện đại đã khác, phụ nữ được tôn trọng, bình đẳng, không còn chịu cảnh phân biệt đối xử như trước.

Tinh thần yêu quê hương, mong mỏi bảo vệ hạnh phúc và tự do không chỉ tồn tại ở những bậc trượng phu mà còn cháy bỏng trong trái tim người phụ nữ. Với bà Huyện Thanh Quan, dù không trực tiếp chiến đấu ngoài chiến trường, bà đã gửi gắm tâm tư, lòng yêu nước qua những vần thơ sâu lắng, góp phần truyền cảm hứng mạnh mẽ, nuôi dưỡng tinh thần dân tộc.

Bài thơ Qua Đèo Ngang là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ của bà Huyện Thanh Quan. Bài thơ được sáng tác trong chuyến hành trình vào Phú Xuân (Huế) nhận chức, khi bà đi ngang qua đèo Ngang. Tác phẩm khắc họa cảm giác cô đơn, nỗi nhớ quê hương, gia đình của một người phụ nữ yếu đuối giữa chốn núi rừng hoang vu. Được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú, chỉ với tám câu thơ, tác giả đã vẽ nên bức tranh phong cảnh và tâm trạng đậm chất hồn thơ, vừa trầm buồn, vừa sâu lắng.

"Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen lá, đá chen hoa"

Hai câu đề mở ra khung cảnh hoang sơ của đèo Ngang lúc chiều tà, nhuốm màu u buồn. Không gian tĩnh mịch khiến lòng người thêm trĩu nặng. Hình ảnh "cỏ cây chen lá, đá chen hoa" như gợi lên sức sống mãnh liệt của thiên nhiên dù nơi đây hoang vắng. Điệp từ "chen" nhấn mạnh sự sống động, khẳng định nét đẹp bất khuất của tạo hóa.

"Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà"

Hai câu thực xuất hiện bóng dáng con người, nhưng chỉ là hình ảnh "tiều vài chú" thấp thoáng giữa cảnh núi rừng. Từ "lom khom" diễn tả sự vất vả, nhọc nhằn của những người tiều phu lặng lẽ kiếm sống. Xa xa bên sông, "chợ mấy nhà" hiện lên mơ hồ, nhấn mạnh sự hiếm hoi, đơn sơ của cuộc sống nơi đây.

"Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia"

Câu luận vang lên tiếng chim kêu, làm nổi bật nỗi buồn của tác giả. Tiếng "con cuốc" và "cái gia gia" không chỉ là âm thanh thiên nhiên mà còn ẩn chứa tiếng lòng của nhà thơ – nỗi nhớ nước, thương nhà, nỗi đau đáu về quê hương xa vời. Nghệ thuật ước lệ và chơi chữ khéo léo khiến tâm trạng được bộc lộ chân thực, tăng thêm vẻ cô quạnh của khung cảnh.

"Dừng chân đứng lại trời non nước
Một mảnh tình riêng ta với ta"

Hai câu kết thấm đẫm cảm xúc. Đứng trước khung cảnh bao la của trời và non nước, nhà thơ càng cảm nhận rõ nỗi cô đơn sâu thẳm. Cụm từ "ta với ta" nghe day dứt, như lời tự tình của một tâm hồn không ai thấu hiểu. Dẫu vậy, sự bao la, kỳ vĩ của thiên nhiên vẫn khiến bà rung động, khắc sâu hình ảnh đất nước trong lòng.

Qua Đèo Ngang là một tác phẩm vừa vẽ nên bức tranh núi rừng hoang sơ, vừa phản ánh tâm trạng lẻ loi, nhớ nhung của người phụ nữ. Qua đó, tác giả không chỉ bộc lộ nỗi lòng yêu quê hương mà còn khẳng định vẻ đẹp của cảnh vật và tinh thần con người giữa thiên nhiên rộng lớn, vĩnh hằng.

Phân tích bài thơ qua Đèo Ngang -  mẫu 3

Trong nền văn học trung đại Việt Nam, nếu thơ Hồ Xuân Hương nổi bật với sự sắc sảo, mạnh mẽ và đầy táo bạo, thì thơ Bà Huyện Thanh Quan lại cuốn hút bởi vẻ điềm tĩnh, nhẹ nhàng, pha chút trầm buồn sâu lắng. Bài thơ "Qua Đèo Ngang" là minh chứng tiêu biểu cho phong cách đó, gợi lên nỗi niềm man mác về quê hương, gia đình và thân phận người phụ nữ trong bối cảnh đất trời hiu quạnh.

Qua Đèo Ngang được sáng tác khi Bà Huyện Thanh Quan trên đường vào Phú Xuân (Huế) nhận chức, đi qua địa danh đèo Ngang hoang sơ. Chỉ với 8 câu thơ ngắn gọn theo thể thất ngôn bát cú, tác giả đã tái hiện hoàn hảo bức tranh thiên nhiên và tâm trạng con người trước khung cảnh núi non vắng lặng, lạnh lẽo.

Hai câu đề mở ra không gian và thời gian, như dẫn lối người đọc vào bức tranh thiên nhiên đượm buồn:

Bước tới đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen lá, lá chen hoa

Thời điểm "bóng xế tà" mang đến sắc thái u hoài, gợi nhớ những buổi chiều trong ca dao, vốn thường nhuốm màu man mác, não nề. Khung cảnh thiên nhiên chỉ là cỏ cây chen lá, hoa chen lá, tất cả quấn quýt như níu giữ chút sinh khí giữa chốn quạnh quẽ. Điệp từ "chen" không chỉ miêu tả sự sống mong manh mà còn làm tăng thêm nét hiu hắt, lạnh lẽo nơi đèo Ngang.

Hai câu thực thấp thoáng bóng dáng con người, nhưng họ hiện lên thật nhỏ bé, lặng lẽ:

Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà

Hình ảnh "lom khom" và "lác đác" được khắc họa đầy dụng ý, vừa gợi dáng vẻ gồng gánh vất vả của những người nhặt củi, vừa chỉ sự ít ỏi, thưa thớt của sự sống. Thủ pháp đảo trật tự cú pháp làm nổi bật sự hoang vu, hẻo lánh của đèo Ngang, nơi sự sống tồn tại như chỉ là chút ánh sáng mờ nhạt, le lói giữa bầu không gian mênh mông, tĩnh lặng.

Đến hai câu luận, nỗi buồn của tác giả không còn bị kiềm nén mà trào dâng mạnh mẽ:

Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia

Âm thanh tiếng chim "cuốc cuốc", "gia gia" như lắng sâu vào lòng người, làm tăng thêm nỗi niềm xót xa, day dứt. Thủ pháp "lấy động tả tĩnh" được sử dụng tài tình: giữa không gian mênh mông tĩnh lặng, những tiếng kêu văng vẳng càng làm khung cảnh thêm phần thê lương, buồn bã. Nỗi nhớ nước, thương nhà của tác giả không chỉ là tình cảm riêng tư, mà còn chứa đựng niềm thương cảm lớn lao với đất nước trong cảnh loạn lạc, chia lìa.

Hai câu kết đẩy cảm xúc lên đến đỉnh điểm, chạm tới nỗi cô đơn tột cùng:

Dừng chân nghỉ lại trời non nước
Một mảnh tình riêng ta với ta

Chỉ một khoảnh khắc "dừng chân nghỉ lại", tác giả đã phơi bày tâm trạng lạc lõng giữa đất trời mênh mông. Dẫu trước mắt là cảnh trời nước bao la, nhưng lòng người lại thấm thía sự cô đơn, không có chốn nương tựa. "Một mảnh tình riêng ta với ta" không chỉ là nỗi buồn của người lữ khách mà còn là sự giằng xé của một tâm hồn không biết sẻ chia cùng ai, trĩu nặng những nỗi niềm riêng.

Bằng ngôn từ tinh tế, hình ảnh giàu sức gợi và giọng điệu trầm bổng, da diết, Qua Đèo Ngang đã trở thành tuyệt tác vượt thời gian. Tác phẩm không chỉ vẽ nên bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ mà còn mở ra cánh cửa để người đọc cảm nhận sâu sắc những trăn trở và tâm tư thầm kín của một người phụ nữ tài hoa, đa cảm. Qua Đèo Ngang thực sự để lại dư âm mãi vang vọng trong lòng độc giả.

Phân tích bài thơ qua Đèo Ngang -  mẫu 4

Bà Huyện Thanh Quan – Nữ thi sĩ tài hoa của văn học trung đại Việt Nam – đã để lại dấu ấn đặc biệt với bài thơ "Qua Đèo Ngang." Đây không chỉ là một tác phẩm nổi bật trong sự nghiệp thơ ca của bà, mà còn là bức tranh tâm trạng khắc khoải của một người phụ nữ tài hoa, đầy trăn trở trước thiên nhiên hoang vu và nỗi nhớ quê hương. Bài thơ tả cảnh ngụ tình, kết hợp giữa sự lặng lẽ của không gian và tâm trạng cô đơn của tác giả, để lại ấn tượng sâu sắc cho người đọc.

"Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa"

Hai câu thơ đầu mở ra khung cảnh hoang sơ, tĩnh lặng của Đèo Ngang vào buổi chiều tà. Hình ảnh "bóng xế tà" gợi thời điểm cuối ngày, khi ánh sáng chỉ còn le lói, nhuộm lên không gian vẻ buồn man mác. Thiên nhiên được khắc họa bằng nét chấm phá tài tình: cỏ cây, lá hoa chen chúc nhau mọc lên giữa đá sỏi khô cằn, vừa gợi lên sức sống mãnh liệt, vừa tạo cảm giác hoang dại. Cảnh vật tuy giản dị nhưng mang đến một cảm giác cô liêu, heo hút, tạo tiền đề cho những tâm sự sâu kín của tác giả.

"Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà"

Hình ảnh con người xuất hiện qua dáng vẻ nhỏ bé, thấp thoáng dưới bóng núi, bên dòng sông. Những từ ngữ như "lom khom," "lác đác" không chỉ miêu tả dáng vóc mà còn nhấn mạnh sự thưa thớt, vắng vẻ của sự sống nơi đây. Các từ chỉ số lượng "vài," "mấy" càng làm tăng thêm cảm giác hiu quạnh. Dường như con người chỉ tồn tại như những nét điểm xuyết mờ nhạt giữa không gian thiên nhiên mênh mông, hoang vắng.

Tuy nhiên, vẻ đẹp thiên nhiên ấy không chỉ dừng lại ở sự miêu tả, mà qua đó, tác giả bộc lộ nỗi niềm nhớ nước, thương nhà:

"Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia"

Âm thanh "quốc quốc," "gia gia" không đơn thuần là tiếng kêu của loài chim, mà còn là sự khéo léo trong cách chơi chữ. Chữ "quốc" gợi nhớ đến "nước," chữ "gia" gợi lên "nhà," tạo nên sự liên tưởng sâu sắc đến nỗi lòng của tác giả. Tiếng chim cuốc và chim đa đa khắc khoải, vang vọng như chính tâm trạng của người lữ khách – nỗi nhớ quê nhà, niềm hoài vọng về quá khứ vàng son của triều đại.

Hai câu kết chính là lời tự sự đầy tâm trạng của tác giả:

"Dừng chân đứng lại trời, non, nước
Một mảnh tình riêng, ta với ta"

Trong không gian mênh mông, hình ảnh nhà thơ dừng bước giữa thiên nhiên như để chiêm nghiệm sự cô đơn của chính mình. "Trời, non, nước" tưởng như hòa hợp, nhưng lại chia cách bởi dấu phẩy, thể hiện sự rời rạc và lẻ loi. Cụm từ "một mảnh tình riêng, ta với ta" càng nhấn mạnh nỗi cô đơn tột cùng, khi tác giả chỉ có thể đối diện với chính mình giữa không gian bao la.

So sánh với cụm từ "ta với ta" trong thơ Nguyễn Khuyến:

"Bác đến chơi đây, ta với ta"

Nếu "ta với ta" trong bài thơ "Bạn đến chơi nhà" thể hiện tình bạn tri kỷ, thân thiết, thì "ta với ta" trong thơ Bà Huyện Thanh Quan lại mang ý nghĩa hoàn toàn trái ngược. Nó chỉ sự cô đơn, tách biệt, không thể sẻ chia.

"Qua Đèo Ngang" không chỉ là một tác phẩm miêu tả thiên nhiên xuất sắc mà còn là bức tranh tâm trạng sâu sắc. Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật chuẩn mực, kết hợp cùng nghệ thuật tả cảnh ngụ tình điêu luyện, đã làm nên giá trị độc đáo cho bài thơ. Qua từng câu chữ, Bà Huyện Thanh Quan không chỉ truyền tải vẻ đẹp hoang sơ của thiên nhiên, mà còn gửi gắm nỗi lòng sâu lắng của một nữ thi sĩ tài hoa, yêu quê hương, hoài cổ và mang nặng tâm tư trước thời cuộc.

>>> Xem thêm: 12+ Mẫu phân tích bài thơ Viếng lăng Bác của Viễn Phương

Những mẫu phân tích bài thơ "Qua Đèo Ngang" trên đây không chỉ làm rõ giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm mà còn giúp các bạn định hướng cách phân tích. Hy vọng qua đây, bạn sẽ tìm thấy cảm hứng để hiểu và cảm nhận trọn vẹn kiệt tác này. Xin cảm ơn bạn đã theo dõi!

Bài viết cùng chủ đề:

20+ Mẫu phân tích người lái đò sông đà hay nhất được chọn lọc

Bài phân tích Đất nước hay nhất được chọn lọc

Tổng hợp các bài phân tích Tây Tiến hay nhất được chọn lọc

10+ Bài phân tích Việt Bắc hay nhất được chọn lọc